Klasyfikowana jako zaburzenie nastroju, depresja dotyka ludzi w bardzo różny sposób. Istnieją różne rodzaje depresji, a jego określenie może wpłynąć na rodzaj leczenia jaki dana osoba powinna otrzymać. Zgodnie z podręcznikiem „Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders”, istnieją dwie główne kategorie depresji- ciężkie zaburzenia depresyjne i dystymia oraz grupa innych, mniej popularnych typów. Istnieje również szereg innych zaburzeń nastroju, które mogą powodować objawy depresji. Klasyfikacja ICD 10 wyróżnia:

• F31 – zaburzenia afektywne dwubiegunowe
• F32- epizody depresyjne
• F33 – zaburzenia depresyjne nawracające
• F34 – uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne) m.in. cyklotymia, dystymia
• F53 – depresja poporodowa

W zależności od tego czy skupimy się na symptomach depresji czy próbujemy wyjaśnić przyczyny jej powstania, można wymienić takie rodzaje depresji jak:

Depresja endogenna

Uważa się, że depresje endogenne wywołane są przez biochemiczne zaburzenia funkcjonowania mózgu, systemu hormonalnego lub nerwowego. Odznaczają się obniżeniem napędu psychoruchowego, zahamowaniem procesów psychicznych i nerwowych, rozregulowaniem rytmów biologicznych, zwłaszcza rytmu snu i czuwania. Smutkowi towarzyszy często nastrój dysforyczny przejawiający się zniecierpliwieniem, rozdrażnieniem, czasem konfliktami z otoczeniem.

Depresja endogenna wykazuje dużą różnorodność zarówno u poszczególnych osób, jak i u tego samego chorego w czasie kolejnych nawrotów. Pomiędzy nawrotami występują okresy wolne od zaburzeń nastroju (zwane remisjami). U części osób zaburzenia nastroju wykazują uporządkowany, powtarzający się rytm nawracania, niekiedy związany z porą roku. U niektórych depresja występuje późną jesienią i zimą (tzw. depresje sezonowe). U większości osób nawroty depresji pojawiają się bez uchwytnych przyczyn, u części są poprzedzane różnorodnymi wydarzeniami życiowymi.

Pewne znaczenie odgrywa tu płeć, wiek i osobowość przedchorobowa, warunki życia i zmiany organiczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Często depresja maskuje się za skargami somatycznymi, takimi jak objawy ze strony układu krążenia, układu pokarmowego czy innych narządów, lub takimi zaburzeniami jak bóle głowy, kręgosłupa, bezsenność, przewlekle utrzymujący się lęk, natręctwa czy jadłowstręt. Obniżenie nastroju, zwłaszcza smutku, schodzi na dalszy plan.

Depresja dwubiegunowa (Choroba afektywna dwubiegunowa)

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenie maniakalno-depresyjne, psychoza maniakalno-depresyjna, depresja dwubiegunowa, (dawniej: cyklofrenia) – jest to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami manii, depresji i stanu pozornego zdrowia psychicznego.

Przyczyna choroby dwubiegunowej nie jest znana, najpopularniejsze tezy utrzymują, że:

• ma ona podłoże genetyczne (według niektórych ocen jest to tylko czynnik zwiększający ryzyko zachorowania)
• jest efektem złej pracy neuroprzekaźników
• jest efektem urazów i mikrourazów mózgu
• ma przyczyny w wadach rozwoju płodu

Do czynników mogących być bodźcem rozwoju choroby dwubiegunowej zalicza się także tzw. trudne dzieciństwo, neurotyczne przeżycia (zwłaszcza w okresie dojrzewania), wysoka podatność na stres, nieumiejętność wyrażania uczuć, zwłaszcza „duszenie w sobie” negatywnych emocji.

Choroba dwubiegunowa dotyka równie często kobiety, co mężczyzn. Jej zdiagnozowanie zazwyczaj nagłe i nie budzące wątpliwości, gdyż zwykle pierwszy epizod ma charakter manii (wyraźne objawy mogą rozwinąć się w ciągu kilku godzin lub dni). Bardzo często już po zdiagnozowaniu rodzina lub najbliżsi chorego dostrzegają pozornie nieistotne wcześniej zdarzenia, zachowania, traktowane przed diagnozą jako „dziwactwa”, dziecięca wyobraźnia lub problemy okresu dojrzewania jako wcześniejsze symptomy rodzącej się choroby.

Pierwszy atak choroby ma miejsce najczęściej między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia. Długość epizodu waha się zazwyczaj od kilku dni do kilku miesięcy, przy czym epizod depresyjny ma zazwyczaj dłuższy przebieg (może trwać nawet kilka lat).

Choroba dwubiegunowa jest dla chorego niezwykle wyniszczająca, często uniemożliwia kontynuację pracy, utrzymania znaczących relacji; bardzo często towarzyszy jej nadużywanie alkoholu. Bardzo wysoki jest także wskaźnik samobójstw i prób samobójczych wśród osób cierpiących na zaburzenie maniakalno-depresyjne (wyższy niż wśród osób cierpiących na depresję jednobiegunową). Faza maniakalna charakteryzuje się wzmożoną aktywnością psycho-ruchową, bezsennością, szałem twórczym, gonitwą myśli (podobnymi do hiperaktywności wywołaną silnymi środkami psychoaktywnymi, np. amfetaminą), urojeniami, zawyżoną samooceną, zazwyczaj przekonaniem o własnej poczytalności (co w połączeniu z urojeniami często prowadzi do agresji przeciw osobom „wmawiającym” choremu zaburzenia psychiczne). Depresyjny komponent choroby dwubiegunowej przypomina depresję jednobiegunową, ale jej przebieg jest zwykle cięższy.

Objawy depresji dwubiegunowej z powodzeniem niweluje się przy pomocy soli litu, który niestety ma poważne skutki uboczne – szczególnie źle wpływa na układ krążenia, pokarmowy oraz centralny układ nerwowy.

Cyklotymia

Cyklotymia jest często opisywana jako łagodniejsza forma choroby dwubiegunowej. Jest to przewlekłe, trwające co najmniej od dwóch lat, zaburzenie nastroju polegające na występowaniu na przemian stanu przygnębienia, smutku, złego samopoczucia oraz stanu nadmiernej wesołości, wzmożonej energii i aktywności. Pomiędzy tymi stanami występują okresów pełnego zrównoważenia, które z kolei nie trwają dłużej niż dwa miesiące. Cyklotymia może być zaburzeniem psychicznym podobnym do psychozy maniakalno-depresyjnej, zazwyczaj jednak jest cechą osobowości ludzi zdrowych (tzw. osobowość o charakterze cyklotymicznym). Czas trwania objawów jest krótszy, nieregularny, a objawy są lżejsze, zatem nie spełnia kryteriów zaburzenia dwubiegunowego lub dużej depresji.

Dystymia (depresja nerwicowa)

Typ depresji charakteryzujący się przewlekłym (trwającym kilka lat) obniżeniem nastroju o przebiegu łagodniejszym niż w przypadku depresji endogennej. Diagnoza dystymii wymaga obecności przynajmniej dwóch z następujących objawów:

• zaburzenia łaknienia
• zaburzenia snu
• uczucie zmęczenia
• deficyt uwagi
• niska samoocena
• trudności decyzyjne
• poczucie beznadziejności

Objawy dystymii mają tendencje do nasilania się w godzinach popołudniowych. Ryzyko wystąpienia dystymii jest większe wśród krewnych pierwszego stopnia chorych na depresję endogenną oraz wśród kobiet. Dystymia dotyka około dwa razy więcej kobiet jak mężczyzn. Zwykle zaczyna się we wczesnym okresie życia i może być wstępem do bardziej poważnego epizodu depresyjnego. Dystymia współwystępuje niekiedy z zaburzeniami osobowości oraz zespołem natręctw.

Depresja poporodowa

Kobiety są narażone na zwiększone ryzyko wystąpienia depresji, w okresie ciąży (zwanym także okresem prenatalnym lub przedporodowym) oraz w roku następnym po urodzeniu dziecka (znany jako okres poporodowy). Można również natknąć się na termin depresji”okołoporodowej”, która opisuje okres ciąży i pierwszy roku po urodzeniu dziecka. Przyczyny depresji poporodowej mogą być skomplikowane i często są wynikiem kombinacji wielu czynników. W dniach następujących bezpośrednio po porodzie, wiele kobiet doświadczenie „baby blues” czyli przygnębienia poporodowego. Jest to łagodne zaburzenie afektywne, związane ze zmianami hormonalnymi, niekiedy traktowane jako end reaction czyli reakcję końcową na sytuację stresową, jaką jest ciąża i poród. Szacuje się, że dotyka od 40 do 80 procent kobiet. Czasami przygnębienie poporodowe może utrzymywać się do trzech miesięcy. Nasilony i nieustępujący smutek może przekształcić się w depresję poporodową. Dane na temat zachorowalności na depresję poporodową nie są optymistyczne – od 10 do 20 procent kobiet doświadczy depresji poporodowej.

Może się również zdarzyć, że początki macierzyństwa nie są dla kobiety trudne. Ominął ją „baby blues” a po paru miesiącach ma poczucie całkowitego panowania nad sytuacją, czuje się dobrze w swojej roli, obowiązki, choć absorbujące, nie przerastają jej. I właśnie wtedy pojawiają się objawy, które zaczynają niepokoić zarówno matkę, jak i jej najbliższe otoczenie, i mogą wskazywać na pojawienie się depresji poporodowej.

Zachowania, które powinny zwrócić baczniejszą uwagę:

• Nasilający się brak pewności siebie, unikanie kontaktów towarzyskich i izolowanie się.
• Uciekanie w rutynę, brak tolerancji na jakąkolwiek zmianę: np. w rozkładzie dnia, kolejności wykonywanych czynności.
• Nastrój przygnębienia, negatywne myśli, poczucie „bycia w dołku”.
• Złe samopoczucie fizyczne, bolesność ciała bez wyraźnej somatycznej przyczyny.
• Przewrażliwienie na punkcie zdrowia i rozwoju dziecka, wyolbrzymianie drobnych trudności związanych z karmieniem, snem czy płaczem dziecka, szukanie pomocy specjalistów.
• Niepokój i ciągłe pobudzenie zmuszające do działania i sprawdzania tego, co dzieje się z dzieckiem – czy śpi, czy oddycha itp. lub też odwrotnie: obojętność wobec potrzeb dziecka, lęk przed nim, rozdrażnienie, złość w kontakcie z nim, wyobrażanie sobie śmierci dziecka.
• Uczucie wyczerpania przy jednoczesnej niemożności wypoczynku, kłopoty ze snem, wczesne budzenie się.

Depresja poporodowa może dotknąć i te kobiety, które przed urodzeniem dziecka dobrze sobie radziły i nie miały żadnych poważniejszych emocjonalnych problemów. Bardziej skłonne do depresji będą te, które cierpiały w przeszłości na zaburzenia nerwowe lub miały tendencję do reakcji depresyjnych w trudnych sytuacjach. Depresję może też wywołać fakt, że ciąża i narodziny dziecka skrajnie pogorszyły życiową sytuację kobiety, lub też wcześniejsze negatywne przeżycia, takie jak utrata ważnej osoby (śmierć bliskiej osoby, rozstanie z partnerem).

Często kobiety ukrywają objawy depresji, gdyż wstydzą się swojego stanu. To, co przeżywają, jest niezgodne z ich obrazem macierzyństwa. Narasta w nich poczucie winy, które nie pozwala im zwrócić się o pomoc. W takich wypadkach kluczowa jest pomoc rodziny, która może w porę zauważyć niepokojące objawy i poszukać pomocy specjalisty.

Pierwszym krokiem jest przełamanie strachu i wstydu, drugim sięgnięcie po profesjonalną pomoc. W pierwszym rzędzie może pomóc anonimowa rozmowa w telefonie wsparcia czy spotkania w grupie z innymi matkami, które mogą opowiedzieć o swoich przeżyciach, podzielić trudnymi doświadczeniami. Takie grupy organizowane są przy szkołach rodzenia czy poradniach psychologicznych.

Najszybsze efekty mogą przynieść systematyczne spotkania z psychologiem – psychoterapeutą. W trakcie indywidualnych spotkań poznać będzie można przyczynę i mechanizm depresji i znaleźć sposób na poradzenie sobie z nią.

Depresja sezonowa (SAD)

Następnym rodzajem depresji jest depresja sezonowa, zwana także sezonowym zaburzeniem afektywnym (SAD). Należy ją odróżnić od depresji klinicznej, związanej z zaburzeniami emocjonalnymi na głębszym poziomie psychicznym. Główną cechą depresji sezonowej jest pojawianie się jej, zwykle cyklicznie, jesienią lub zimą i ustępowanie wiosną lub latem. Przyczyna choroby nie jest jasna. Prawdopodobnie wiąże się ze zmiennością ekspozycji na światło w różnych porach roku. Charakteryzuje się zaburzeniami nastroju (zarówno okresy depresji lub manii), które rozpoczynają się i kończą w danym sezonie. Depresja sezonowa powoduje u osoby, która jej doświadcza poczucie smutku, przygnębienia i beznadziejności. Objawy to nadmierna senność, duży apetyt, wyraźny brak energii, apatia, lęk, drażliwość, kłopoty z koncentracją, wahania nastroju, brak motywacji do działania, utrata zainteresowań, zobojętnienie, osłabienie popędu seksualnego a u kobiet nasilenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Oczywiście, do ustalenia typu depresji niezbędne jest badanie lekarskie.  Więcej o depresji sezonowej tutaj.

Depresja psychotyczna 

Czasami osoby chore na ciężką depresję mogą stracić kontakt z rzeczywistością i doświadczyć psychozy. Może to obejmować omamy (widzenie lub słyszenie rzeczy, które nie istnieją) lub urojenia (fałszywe przekonania, które nie są współdzielone przez innych). Osoby chore mogą także być przekonane, że są złe albo że są obserwowane. Mogą pojawić się zaburzenia paranoiczne tj. chory czuje się tak, jakby każdy był przeciwko niemu lub ma przeświadczenie, że osoby z otoczenia znają jego myśli, są przyczyną jego choroby lub złych zdarzeń. Osoby z psychotyczną depresją mogą wyrażać złość bez wyraźnego powodu. Mogą spędzać dużo czasu w samotności lub w łóżku i często śpią w ciągu dnia. Chory może zaniedbać wygląd, nie myć się lub nie zmieniać ubrania. Bywa, że z chorym ciężko jest nawiązać kontakt – może ledwo mówić, albo mówi rzeczy, które nie mają sensu. Ten rodzaj depresji jest trudny do zdiagnozowania, gdyż  osoby z depresją psychotyczne mogą być wstydzić się własnych myśli i starają się je ukryć.

Jakie są objawy depresji psychotycznej?

Najczęstsze objawy u pacjentów, którzy cierpią na depresję psychotyczną obejmują:

• Podniecenie
• Niepokój
• Zaparcia
• Hipochondria
• Problemy ze snem (nadmierny lub bezsenność).
• Upośledzenie umysłowe
• Bezruch fizyczny
• Urojenia lub omamy

Depresja katatoniczna

Ten rodzaj depresji charakteryzuje się tym, że chory pozostaje niemy, jest niezdolny do zwykłego przemieszczania się i pozostaje w bezruchu przez dłuży czas (hipokinezja).  Jednym z objawów jest ekstremalny negatywizm, który oznacza, że chory stawia opory wobec wykonania jakichkolwiek poleceń lub wykonuje przeciwne. Osoby z ciężką katatonią mają problemy z wykonywaniem najprostszych czynności. Potrafią przez wiele godzin, tak po prostu siedzieć na łóżku wpatrując się w jeden punkt. Do innych cech charakterystycznych należą niezwykłe ruchy, naśladowanie mowy lub ruchu innej osoby, trudności z mówieniem, tzw. giętkość woskowa (utrzymywanie nadanej choremu niewygodnej pozycji przez dłuższy czas). Bywa, że chory odmawia jedzenia i/lub picia.  American Psychiatric Association (APA) nie traktuje tego rodzaju depresji jako osobnej jednostki chorobowej. Obecnie uważa się, że ten rodzaj depresji może być powiązany z chorobą dwubiegunową, zespołem stresu pourazowego PTSD, schizofrenią i oczywiście z depresją.

Depresja maskowana

Ten rodzaj depresji nie jest już rozpoznawany jako osobny rodzaj zaburzeń ani w ICD 10 ani w DSM-5. Depresję maskowaną włącza się do atypowych zespołów depresyjnych.  Objawy depresji z nietypowymi cechami są zbliżone do klasycznego epizodu depresyjnego. Istnieje jednak zasadnicza różnica. U ludzi, chorych na depresję atypową, nastrój może poprawić się w odpowiedzi na pozytywne okoliczności i zdarzenia. W przypadku depresji klinicznej jest mało prawdopodobne aby pozytywna zmiana wpłynęła na poprawę nastroju. Uważa się, że tego te rodzaje depresji występują trzy razy częściej niż klasyczna postać depresji. Długotrwałe występowanie objawów może prowadzić do wystąpienia pełnoobjawowej depresji. Janusz Heitzman wyrożnia 5 podstawowych masek depresji:

• zaburzenie rytmów okołodobowych – nieregularność rytmów biologicznych
• maski behawioralne – (zmiany w zachowaniu) – okreslowe nadużywanie alkoholu, leków
• maski bólowe – ból niewiadomego pochodzenia (bez konkretnej przyczyny), bóle głowy, napięcia mięśniowe, neuralgie
• maski wegetatywne i psychosomatyczne – świąd skóry, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zespół dławicy piersiowej, zaburzenia seksualne, zespół niespokojnych nóg,
• maski psychopatologiczne – zaburzenia lękowe, anoreksja, natręctwa, agorafobia

Więcej na temat depresji atypowej można znaleźć tutaj.

Depresja o podłożu farmakologicznym

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że pewna liczba powszechnie przepisywanych na receptę leków ma efekty uboczne, włączając w to depresję. Są to leki nasercowe, obniżające ciśnienie, niektóre antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne, a także steroidy.

Depresja o podłożu uzależnieniowym

Ludzie często starają się „leczyć” depresję na własną rękę, przy pomocy leków czy alkoholu. Nie zdają sobie jednak sprawy z tego, że tylko przyczyniają się w ten sposób do pogłębienia choroby. Nadużywanie zarówno leków, jak i alkoholu może być przyczyną i jednocześnie skutkiem wystąpienia depresji klinicznej. Prowadzi to do powstania błędnego koła. Wyjście z niego oznacza gruntowną zmianę życia, przyzwyczajeń, abstynencję oraz poddanie się terapii, połączonej z przyznaniem się do problemu uzależnienia.

Depresja o podłożu genetycznym

Ostatnie badania naukowe dowiodły, że istnieje gen odpowiedzialny na powstawanie depresji. Naukowcy z uniwersytetu w Yale ustalili, że do powstania depresji przyczynia się  gen MKP-1. Odkryto go po dokładnym przebadaniu mózgów 21 martwych pacjentów, którzy za życia cierpieli na depresję. Tkanki porównano z komórkami mózgowymi osób zdrowych. Okazało się, że u chorych gen MKP-1 jest dwukrotnie aktywniejszy i blokuje właściwe działanie neuronów. Potwierdziły to testy na żywych myszach. W trakcje badań na myszach zdeaktywowano gen co powodowało, że myszy stawały się bardziej odporne na stres i „zdrowiały” z symptomów depresji. Badania naukowe nadal trwają.