Została opracowana w oparciu o prawa uczenia się, zwłaszcza zasady warunkowania. Wywodzi się z behawioryzmu. Opiera się ona na technikach treningowych, takich jak np. trening relaksacji, wykorzystywany w systematycznej desensytyzacji (odwrażliwianiu) pomocnej w leczeniu fobii, czy trening asertywności.
Psychoterapia behawioralna skupia się wyłącznie na zachowaniu człowieka, jako jego naturalnej reakcji na wpływy otoczenia. Ważne jest tu i teraz, a nieistotne są wydarzenia z przeszłości.
Pomoc w zmianie niepożądanego zachowania odbywa się bez analizy jego nieświadomych przyczyn, których istnienia behawioryzm nie uznaje. Terapeuta w tym rodzaju psychoterapii pełni funkcję aktywną i dyrektywną – wyjaśnia, proponuje, doradza, wspiera, motywuje i wyznacza zadania. Klient natomiast jest kimś w rodzaju ucznia – oczekuje się od niego przede wszystkim gotowości do aktywnych zmian.
Psychoterapia tego rodzaju zawsze ogranicza się do konkretnych problemów (np. klaustrofobia) i zwykle obejmuje 10 spotkań odbywających się raz w tygodniu. Nie jest oczywiście to zasadą.
Do głównej grupy metod opartych na terapii behawioralnej należą:
Terapia ta (ang. CBT – Cognitive Behaviour Therapy) może dokonań zmiany myślenia i zachowania co przyczynia się do poprawy samopoczucia. W odróżnieniu od innych rodzajów psychoterapii, CBT zajmuje się problemami i trudnościami „tu i teraz”. Nie skupia się na przyczynach dręczących nas problemów, ani na już występujących objawach, lecz poszukuje sposobów poprawienia stanu świadomości pacjenta w chwili obecnej. Terapeuta rozkłada problem na mniejsze składniki i wraz z pacjentem próbuje je rozwikłać. Nasze myśli wpływają na nasze uczucia i działania. Terapeuta pokazuje jak dany tok myślenia pacjenta wpływa na nasze życie. Można pokazać to na prostym przykładzie.
Na większość sytuacji można zareagować pozytywnie lub negatywnie, w zależności od tego, co o danej sytuacji myślimy:
| Sytuacja: | Masz kiepski dzień, wszystkiego dość, więc idziesz na zakupy. Idąc ulicą, dostrzegasz znajomą osobę, która Cię mija i, jak sądzisz, ignoruje. | |
| Reakcja: | Negatywna | Pozytywna |
| Myśli: | On/a mnie ignoruje – nie lubi mnie | On/a wygląda na pogrążonego/ą w myślach – może coś u niej/go nie tak? |
| Odczucia emocjonalne: | Przygnębienie, smutek, poczucie odtrącenia | Zaniepokojenie drugą osobą |
| Reakcje fizjologiczne: | Skurcze żołądka, brak energii, mdłości | dobre samopoczucie |
| Działanie: | Wracasz do domu i unikasz znajomej osoby | Kontaktujesz się ze znajomym/ą, aby upewnić się, że u nich wszystko w porządku |
Sesje terapeutyczne mogą się odbywać indywidualnie lub w grupach. Można również korzystać z podręczników samopomocy, lub programów komputerowych. Dwa takie programy zostały ostatnio zatwierdzone do użytku w ramach państwowej służby zdrowia w Anglii i Walii. Program Fear Fighter (z ang. „Pogromca strachu”) przeznaczony jest dla ludzi cierpiących na fobie i ataki paniki. Program Beating the Blues (ang. „Pokonać przygnębienie”) skierowany jest do osób z depresją (łagodną, lub o średnim natężeniu).